Ya fa años que soñaba con fer chiretas de marisco, güei be d'aber-ne por astí, pero seguro que no sapen tan buenas como yo me pensaba de nino

27 abr 2012

Whorf y as boletas


Benjamin Lee Whorf (1897-1941) con a aduya de Edward Sapir, fue un antropologo famoso por a tesis "Sapir-Whorf" u de o relatibismo lingüistico, que afirma que as luengas son tarabidatos culturals que reflexan una entrepetazión d'a reyalidá, e que a reyalidá como tal no esiste sino a trabiés de istos tarabidatos culturals. En parabras de Sapir: "os sers umans no biben en o mundo obxetibo sólo, ni sólo en o mundo d'a autibidá sozial (...) sino que son mui a merzé d'a luenga concreta que aiga benito a ser o meyo de espresión ta ra suya soziedá. Ye una ilusión pensar que uno se adauta a ra reyalidá esenzialmén sin o emplego d'o lenguache e que o lenguache ye simplamén un meyo aczesorio de resolber problemas concretos de comunicazión u reflesión (...) O "mundo reyal" ye dica un alto grau costruyito sobre os costumbres lingüísticos d'a colla."

Por a suya parti Whorf, mete un exemplo que siempre remero: "arredol d'un almazén d'o que se claman "bridons de benzina", a conduta mirará de parar buena cuenta; mientres que arredol d'un almazenamén d'o que se clama "bridons de benzina buedos" parará menos cuenta - con poca represión d'o fumar u chitar fumarros acotolaus. Sin dembargo, os bridons "buedos" son quizau más periglosos, ya que contienen bapor esplosibo. Fisicamén a situgazión ye periglosa, pero o analís lingüistico seguntes a analochía normal emplega a parabra "buedos", lo cualo, inebitablemén ye como sin periglo. A parabra "buedo" s'emplega en dos tarabidatos lingüisticos: 1.- Como sinonimo birtual de 'nulo e bofo, negatibo, inerte'; 2.- aplicata en o analís de situgazions fisicas sin parar cuenta, por exemplo, d'o bapor, os repuis liquidos u a basuera espardida por o contenedor. A situgazión se denomina seguntes un esquema 2 y o nombre se "reyaliza" u "chustifica" dimpués seguntes atro 1, siendo ista una formula cheneral ta o conoximén lingüistico d'a conduta enta trazas periglosas." O resultato fue que cuan chitón un mixto en os bridons buedos, o gas esclató e se fizo un inzendio, tot por un problema de interpretazión d'a "reyalidá" por meyos de esquemas lingüisticos concretos.

¿E as boletas? Ai, as boletas... o caso ye que ta san Chorche, bels montañers que feban una gambada por a Guarguera se cubillón de una ruxada en una espelunga que antismás eba serbiu de corral de güellas. Con bels tochez fizon una chereta chunto a ra parete, luen d'as matas que crexen fuera. Cuan les bino bien, amortón a foguera y se'n fuen ta casa. O mierques, o bixilán de Picardiello "cantó" una fumera por ixos mons sarrableses e, luego de dar firmes bueltas, trobé a espelunga, cualo solero ardeba fendo firme fumo. O sirrio, os palmos e palmos de sirrio que cubriban a espelunga cobaban o fuego dende o prenzipio d'a semana. Chusto enzima d'o forato yera un niedo de boletas que, choditas, bolaban por a redolada sin poder fer cosa. Como diz Whorf, o solero "buedo" de matas u yerbas, "escoscau" fizo, a trabiés de un tarabidato lingüistico, que no se parase cuenta en que ixo eba de cremar-se y, de retruque, florer o niedo de boletas. Por o demás, as chens d'o departamento de meyo ambién parón buena cuenta ta que o fuego no salise ta ra selba, que no más ese caliu ixo...

Le'n charraba iste maitín a Ana, de Castiello de Guarga, en a suya casa de Yesero (turismo rural recomendable), e lo primero que m'ha dito ye "seguro que se llama A Esplunga", como a de Castiello. E sigue: "en o lugar as boletas teneban o niedo en o pinar d'o bobón, en una ralla. En que dixabas ropa tendida en a era, te la furtaban, e luego la trobabas en o niedo farta cagadas...". Boletas, ya fa años que me daba ferrete ixe nombre, dica que un día trobé una ideya que me pareix razonable, un ipotetico femenino de vultur - güeitre - feito "voltra", e d'astí "boleta", isto ye, 'güeitra'. E tornamos ta ros tarabidatos culturals, lingüisticos de Whorf: un güeitre más chico ye una güeitra, una muller bista como menos que os mastos, una reproduzión d'o dominio d'o masclo sobre a fembra feita metafora en o mundo animal...

No hay comentarios:

Publicar un comentario